Uurka iyo marxaladaha uu maro.

 

Waa maxay Uur?

 

Uurka : waa xaalad caafimaad oo ka dhaca haweeneyda marka ilmo galka (sperm) ee ragga uu la kulmo ugxanta (egg) ee haweeneyda, taas oo keenta in uu dhasho (embryo) isla markaana si tartiib ah uu ku koro caloosha hooyada.

 

Uurka waa geeddi-socodka ilmaha uu ku kori doono caloosha hooyada muddo todobaadyo ah, 9 bilood ama 40 toddobaad, waxaana uu maraa saddex marxaladood:

 

A:Marxaladda koowaad ee uurka

 

Waxaa sidoo kale loo yaqaan bilowga uurka), waxay socotaa inta u dhaxaysa todobaadka 1aad  ilaa toddobaad 12aad. Tani waa waqtiga ugu horreeya ee ilmaha ku koro caloosha hooyada, waxaana ka dhacaya horumaro muhiim ah oo ka mid ah. Halkan waxaa ku jira qaar ka mid ah isbeddelada muhiimka ah ee ku dhaca hooyada iyo ilmaha:

 

1.       Horumarka Ilmaha:

 

• Toddobaadyada 1-2: Uurka wuxuu bilaabmaa marka ukunta (egg) haweeneyda ay la kulanto seedda (sperm) ee ragga, waxaana la sameeyaa uurka ama "embryo." Haddii ay dhici karto, ukunta waxaa laga helaa dheecaanka xoojiya korriinka ilmaha (embryo) oo bilowga ah. Embryo-du waxay si tartiib ah u soo celineysaa unugyada kala duwan ee muhiimka u ah dhismaha jirka.

 

• Toddobaadyada 3-4: Embryo-du waxay noqotaa "fetus" (ilmo), iyadoo xubnaha muhiimka ah sida wadnaha, maskaxda, iyo sambabbada ay bilaabaan inay sameysmaan.

 

 

• Toddobaadyada 5-6: Ilmaha waxaa bilaabma qalfoofka iyo maqaarka, wuxuuna noqonayaa mid si fiican u horumarsan.

 

• Toddobaadyada 7-8: Ilmaha ayaa noqda mid aad u yaryar oo dhaqdhaqaaqyo fudud ayaa bilaabmay. Xubnaha badankood waxay noqdaan kuwo si fiican u dhisan.

 

 

• Toddobaadyada 9-12: Ilmaha ayaa noqonaya mid leh qaab-dhismeed cad, qaab-jirka iyo xubinada sida gacmaha iyo lugaha waxay bilaabaan inay muuqdaan si fiican.

2.       Isbeddelada Hooyada:

 

• Hormoonada: Uurka wuxuu sababaa isbeddel weyn oo hormoonada ah. Hormoonada sida hCG (human chorionic gonadotropin), estrogen, iyo progesterone ayaa sare u kaca, taasoo sababi karta isbeddelo badan sida daal, suuxdin, iyo dareemad kale oo aan caadi ahayn.

 

• Astaamaha uurka: Hooyada uurka leh waxay dareemi kartaa astaamo kala duwan sida:

 

 

• Astaamaha ugu horeeya: xanuun ku yimaada naasaha, madax xanuun, dhiig-yaraan, iyo xaalado xasaasi ah.

 

• Nafaqo-xumo: Hooyada waxaa laga yaabaa inay dareento inay baahi u qabto cuntooyin kala duwan ama si fudud u xanuusato iyo matag.

 

• Kororka miisaanka: Hooyadu waxay bilaabaysa inay hesho miisaan dheeraad ah, xitaa xilligan hore ee uurka. Inkastoo miisaanka uu korodhayo, miisaanka ugu badan wuxuu dhici doonaa marka uu gaaro dhammaadka uurka.
• Dareemada tabarta: Hooyada waxay dareemi kartaa daal badan, sidoo kale waxaan ka heli kartaa calaamado kale sida calool fadhiga.

 

3.       Booqashooyinka dhakhtarka:

 

• Tijaabooyinka uurka: Booqashada ugu horeysa ee dhakhtarka ayaa caadi ahaan dhacda markii la ogaado in hooyadu uur leedahay. Xilligan waxaa lagu sameeyaa baaritaan caafimaad oo faahfaahsan si loo hubiyo caafimaadka hooyada iyo ilmaha.

 

• Ulta-sound (ultrasound): Dhakhtarku wuxuu sidoo kale sameyn karaa ultrasound si loo xaqiijiyo xaaladda ilmaha, sida miisaanka, dhererka, iyo sidoo kale in uu caafimaad qabo.

Inta lagu jiro marxaladda koowaad ee uurka, hooyada waxaa muhiim ah inay raacdo tilmaamaha dhakhtarka, cunto caafimaad leh, iyo inay iska ilaaliso waxyaabaha dhaawici kara uurka.

 

 

 

B.Marxaladda dhexe ee uurka

 

Waxa sidoo kale loo yaqaan bilowga 2-aad ee uurka, waxay socotaa inta u dhaxaysa 13-26 toddobaad. Tani waa xilli aad muhiim ugu ah hooyada iyo ilmaha, waxaana dhacaya horumaro badan. Halkan waxaa ku jira qaar ka mid ah isbeddelada muhiimka ah ee dhaca inta lagu jiro marxaladdan:

 

1.       Horumarka Ilmaha:

 

• 13-16 toddobaad: Ilmaha wuxuu noqdaa mid ka sii weyn oo ugu horeyn u muujinaya dhaqdhaqaaqyo gudaha ah. Inta lagu jiro xilligan, xubnaha muhiimka ah sida sambabbada, wadnaha, iyo maskaxda ayaa si buuxda u shaqeynaya. Fetus-ku wuxuu sidoo kale bilaabayaa inuu sameeyo dhaqdhaqaaqyo fudud oo hooyada aysan dareemi karin weli.

 

• 17-20 toddobaad: Ilmaha wuu sii weynaanayaa, wuxuuna noqonayaa mid leh qaab jidheed muuqda. Dhacdada ugu xiisaha badan waa in hooyada inta badan ay bilaabaan inay dareento dhaqdhaqaaqyo ka yimid ilmaha, kuwaas oo loo yaqaan "quickening". Xilligan, ilmaha wuxuu sidoo kale bilaabaan inuu maqlayo codadka.

 

 

• 21-24 toddobaad: Xubnaha iyo muruqyada ilmaha waxay si fiican u horumaraan. Ilmaha ayaa u muuqda mid firfircoon, isaga oo ku dhaqaaqaya caloosha. Sidoo kale, ilmuhu wuxuu bilaabayaa inuu furo indhaha iyo xitaa inuu ku dhufto gacmaha.

 

• 25-26 toddobaad: Ilmaha wuu sii weynaanayaa, xitaa qaar ka mid ah xubnaha muhiimka ah sida sambabbada ayaa diyaar u ah inay ku shaqeeyaan, laakiin weli ma aha kuwo dhammeystiran.

 

 

2.       Isbeddelada Hooyada:

 

• Miisaanka: Hooyada uurka leh waxay bilaabaysaa inay aragto kororka miisaanka. Miisaanka guud ahaan wuxuu noqon karaa 5-10 kg oo dheeri ah (inkastoo ay kala duwanaan karto), iyadoo kuxiran sida ay hooyadu u daryeesho nafaqada iyo jimicsiga.
• Xanuunada la xiriira uurka: Hooyada waxay sidoo kale bilaabaysa inay dareento xanuunada ku yimaada kala-goysyada ama dhabarka sababo la xiriira kororka miisaanka. Xanuunka caloosha iyo xanuunada qoorta ayaa sidoo kale laga yaabaa inay soo baxaan.

 

• Cudurrada caloosha: Hooyada uurka leh waxay sidoo kale arki kartaa dhibaatooyin dheeraad ah oo ku saabsan caloosha, sida dheef-shiid kiimikaad oo caadi ahaan noqon kara mid liita, taasoo keenta calool xanuun iyo dareemo madmadow.

 

 

• Isbeddelada dareenka: Hooyadu waxay sidoo kale dareemi kartaa isbeddelo dareemayaal, iyadoo qaar ka mid ah hooyooyinka ay arki karaan dhibaatooyin sida walwal, murugo, ama xitaa farxad badan iyadoo ku xiran hormoonada.

 

4.       Booqashooyinka Dhakhtarka:

 

• Ultrasound: Dhakhtarku wuxuu sameyn karaa ultrasound si loo hubiyo xaaladda ilmaha, si loo xaqiijiyo in ilmaha uu ku koro si caafimaad leh. Haddii uu jiro wax dhibaato ah, waxaa la sameyn karaa tijaabooyin dheeraad ah.

 

• Dhegaha iyo wadnaha: Dhakhtarku wuxuu sidoo kale isticmaali karaa dhegaha si uu u maqlo garaaca wadnaha ilmaha, taas oo muujinaysa in ilmaha uu ku jiro xaalad caafimaad oo wanaagsan.

 

 

• Baaritaanno kale: Waxaa jiri kara baaritaanno dheeraad ah sida cabirka dhiigga, sonkorta dhiigga, iyo ka hortagga cudurrada sida dhiig-karka ama xanuunka macaanka (diabetes).

 

5.       Hagaajinta Nafta Hooyada:

 

• Cunto caafimaad leh: Hooyadu waa in ay hubisaa inay cuntooyin caafimaad leh ka cunteyso oo ay ku jiraan nafaqooyin muhiim ah sida folic acid, calcium, iyo iron, kuwaasoo muhiim u ah korriinka ilmaha.

 

• Jimicsiga fudud: Jimicsiga fudud sida socodka ama yoga-ga waxay caawin karaan hooyada inay dareento raaxo iyo inay ka hortagto dhibaatooyinka sida xanuunka dhabarka iyo guud ahaan daalka.

 

 

6.       Kaalmada Saaxiibbada iyo Qoyska:

 

• Isku xirnaanta bulshada: Hooyada waxaa muhiim ah in ay haysato taageero ka socota qoyska iyo saaxiibbada si loo yareeyo walbahaarka, maadaama marxaladdan uurka ay noqon karto mid xiiso leh laakiin mararka qaarkood ay dhici karto dhibaatooyin maskaxeed ama dareen.

 

Marxaladda dhexe ee uurka waxay ku saabsan tahay horumarka iyo dhismaha ilmaha iyo sidoo kale taageero joogto ah oo hooyada la siiyo daryeelka ay u baahan tahay.

 

 

3: Marxaladda dhamaadka uurka

 

 Waxa sidoo kale loo yaqaan bilowga 3-aad ee uurka) waxay socotaa inta u dhaxaysa 27-40 toddobaad. Tani waa waqtiga ugu dambeeya ee uurka, waxaana ka dhacaya isbeddelo badan oo muhiim ah oo ku saabsan korriinka ilmaha iyo diyaarinta hooyada ee dhalashada.

 

Waa marxalad adag laakiin sidoo kale xiiso leh, hooyaduna waxay u baahan tahay daryeel dheeri ah. Halkan waxaa ku jira qaar ka mid ah isbeddelada muhiimka ah ee dhaca marxaladdan:

 

1.       Horumarka Ilmaha:

 

• 27-30 toddobaad: Ilmaha ayaa sii weynaanaya, wuxuuna leeyahay qaab-dhismeed u muuqda sida ilmo cusub. Xubnaha muhiimka ah sida sambabbada iyo wadnaha ayaa sii dheeraada oo wuxuu bilaabayaa inuu si fiican u neefsado.

 

Waxa uu sidoo kale leeyahay cagaha, gacmaha, iyo maqaarka oo si fiican ugu dhisan. Dhamaadka xilligan, ilmuhu wuxuu noqonayaa mid aad u firfircoon oo hooyada waxay si fiican u dareemi kartaa dhaqdhaqaaqyadiisa.

 

• 31-34 toddobaad: Ilmaha waxaa ku dhisan unugyo dheeraad ah sida caagayaasha muruqyada iyo xumbada subagga (fat tissue), taasoo ka dhigaysa inuu yeesho qaab jidheed u dhigma midka ilmaha ugu dambeeya. Ilmaha ayaa sidoo kale dhameystiray xididada dhiigga iyo hormoonada.
• 35-37 toddobaad: Ilmaha wuxuu noqdaa mid aad u firfircoon, waxaana uu ku sii dhameystiraa geeddi-socodka nafaqo si uu diyaar ugu noqdo dhalashada.

 

   Haddii ilmuhu hadda uu dhasho, wuxuu weli noqon karaa mid xasaasi ah, laakiin inta badan waa diyaar inuu u dhasho.

 

• 38-40 toddobaad: Ilmaha wuxuu noqonayaa mid dhammeystiran oo diyaar u ah dhalashada. Haddii uurka uu gaadho 40 toddobaad, ilmuhu waxaa laga yaabaa inuu dhasho wakhti kasta. Muruqyada, sambabbada, iyo xubin kasta oo muhiim ah ayaa diyaar ah, waxaana uu bilaabi doonaa inuu ka shaqeeyo shaqadiisa caadiga ah marka uu dhasho.

 

2.       Isbeddelada Hooyada:

 

• Miisaanka: Hooyada waxay arki doontaa koror weyn oo miisaan ah, iyadoo inta badan uu miisaanku ku kordho ilaa 10-15 kg marka la gaaro dhammaadka uurka.

 

 

 

• Xanuunada:

 

• Xanuunka caloosha iyo shibbanaha: Hooyada waxay la kulmi kartaa xanuunno kala duwan, gaar ahaan xanuunka ku yimaada caloosha iyo qaababka badan ee shibbanaha, si ay ugu diyaar garowdo dhalashada.

 

• Culeyska dhabarka: Xanuunka dhabarka iyo xanuunka ka dhasha kororka miisaanka ayaa xoogee, waxaana laga yaabaa inay ku saameyso dhaqdhaqaaqa hooyada.

 

 

• Isbeddelada shucuurta: Hooyada waxay dareemi kartaa walwal ku saabsan dhalashada ama waxay noqon kartaa mid ka welwelsan oo diyaar u ah shaqada daalka, inkastoo mararka qaar ay jiraan xaalado farxad leh oo xooggan.

 

• Cudurrada ka dhasha dhiigga: Hooyadu waxaa laga yaabaa inay la kulanto cuduro la xiriira dhiigga sida dhiig-karka ama sonkorowga uurka.

 

3.       Diyaargarowga Dhalashada:

 

• Ka hortagga xanuunka dhalashada: Hooyada ayaa bilaabi karta inay ka fiirsato xulashada qorshaha dhalashada. Tusaale ahaan, waxay go'aansan kartaa inay qaadato epidural ama dharbaaxo ka hortag ah haddii ay diyaar u tahay. Waxaa muhiim ah inay qorshaha dhalashada la wadaagto dhakhtarka.

 

 

• Booqashooyinka dhakhtarka: Booqashooyinka dhakhtarka waxay noqonayaan kuwo joogto ah, iyadoo si gaar ah loo eegayo xaaladda hooyada iyo ilmaha. Baaritaanno badan ayaa la sameeyaa si loo hubiyo in dhalashadu ay noqon doonto mid caafimaad leh.

 

 

4.       Calaamadaha Dhalashada:

 

• Gunta cajiibka (bloody show): Hooyadu waxay arki kartaa dhiig yar oo ka soo baxa, kaasoo tilmaamaya in jirka uu diyaar u yahay dhalashada.

 

• Xanuunka shididdada (contractions): Hooyadu waxay bilaabi kartaa inay dareento shididdo (contractions) iyo xanuunno caloosha ah, kuwaasoo tilmaamaya in dhalashadu ay ku soo dhowdahay.

 

 

• Furitaanka ilmagalenka (cervical dilation): Hooyadu waxay dareemi kartaa furitaan tartiib ah ee ilmagaleenka, taasoo muujinaysa inuu uurka ku dhamaanayo.

 

5.       Taageerada Qoyska iyo Saaxiibbada:

 

• Hooyada waxaa laga yaabaa inay u baahan tahay taageero iyo xasillooni si ay uga gudubto xilligan culeyska leh. Waxaa muhiim ah inay haysato koox taageero, saaxiibo ama xubno qoyska ka mid ah oo ku taageera qorshayaasheeda dhalashada.

 

Marxaladdan dhamaadka uurka waa mid ka buuxda diyaar garow iyo xiiso ku saabsan dhalashada, iyadoo hooyadu ay ku dhowdahay inay aragto ilmaheeda.